Giovanni Perluigi da Palestrina (ur. między 3 lutego 1525, a 2 lutego 1526 – zm.2 lutego 1594), silnie związany z ośrodkiem muzycznym, jakim był Rzym. Zaliczany jest do najwybitniejszych kompozytorów końca XVI wieku. Jako niezwykle płodny twórca, zostawił po sobie m.in. 105 mszy (4-8 głosowych), około 370 motetów, 70 hymnów, 35 magnificatów i ok. 140 madrygałów. W historii muzyki Palestrina zapisał się ponadto jako twórca dzieł spełniających wymogi ustalone podczas obrad Soboru Trydenckiego.
Nazwisko Palestrina pochodzi od miasta, w którym urodził się kompozytor – Palestriny (dawniej Praeneste) położonego w środkowych Włoszech. Rodzina kompozytora prawdopodobnie jednak pochodziła z Rzymu. Obecnie w Palestrinie można zwiedzić miejsce narodzin kompozytora przekształcone w Museo Casa Natale. Oprócz wystawy poświęconej muzykowi znajdują się w nim także biblioteka zawierająca około 7 tysięcy książek muzycznych i muzykologicznych poświęconych kulturze w epoce renesansu oraz niewielki dziedziniec, na którym odbywają się letnie koncerty. Być może z powodu podwójnej nazwy miejscowości narodzin muzyka, również jego nazwisko znane było pod kilkoma postaciami Palestrina oraz Prenestino, używano także przydomku Giannetto.
„Na tle bogatej akcji liturgicznej kościoła rzymsko-katolickiego tworzy genialny mistrz z Preneste, wspaniałe zwoje harmonijne, z atmosfery jej bierze boskie swoje natchnienie”.
W. Gieburowski, O stylu Palestrinowskim, Przegląd Muzyczny, nr 23, 1925.
Od około 1537 roku, a więc w wieku 12 lat, Palestrina pobierał nauki śpiewu i kontrapunktu w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie.
Od października 1544 roku rozpoczął pracę na stanowisku kapelmistrza i organisty przy katedrze San Agapito w swoim rodzinnym mieście. 3 lata później, 12 czerwca 1547 roku ożenił się z Lucrezią Gori, z których związku narodziło się troje synów: Rodolfo, Angelo oraz Iginio.
W 1550 roku, po wybraniu Giovanniego Marii del Monte na papieża, który przybrał imię Juliusza III, Palestrina został magister cantorum w bazylice św. Piotra. Objęcie tego stanowiska było przełomem w życiu kompozytora, gdyż zaowocowało to przyjęciem posady kapelmistrza. Do jego zadań należało szkolenie śpiewaków, by uświetniali liturgię w bazylice.
Missarum liber primus (1554) dedykowane papieżowi Juliuszowi III, było pierwszym wydanym w Rzymie zbiorem mszy jednego kompozytora. W księdze tej możemy odnaleźć duży drzeworyt przedstawiający klęczącego przed papieżem muzyka. Duchowny docenił Palestrinę przyjmując go do kapeli sykstyńskiej, mimo iż muzyk nie spełniał odpowiednich warunków (nie dysponował odpowiednim głosem i był żonaty).
Po kilku miesiącach od przystąpienia kompozytora do kapeli zmarł Juliusz III, a nowo wybrany na papieża Marcelli II (kardynał Marcello Cervini ur. 1501–zm. 1555), domagał się, aby śpiewany tekst był wyraźny i słyszalny. Być może ten fakt stanowił impuls do skomponowania najsłynniejszego dzieła kompozytora Missa Papae Marcelli (wyd. 1567). Po niespełna miesięcznym pontyfikacie, Marcelli II nagle zmarł, a jego miejsce zajął nowo wybrany papież Paweł IV, którego rządy doprowadziły do zwolnienia Palestriny z funkcji śpiewaka w papieskim zespole.
Od 1 października 1555 do lipca 1560 roku Palestrina został kapelmistrzem w bazylice San Giovanni Laterano. Rok później na tym samym stanowisku zaczął pracę w Cappella Liberiana przy bazylice Santa Maria Maggiore i zyskiwał stopniowo rozgłos również poza Włochami. Letnie miesiące 1564 roku Palestrina spędził w Villi d’Este znajdującej się w Tivoli nieopodal Rzymu. Tą imponującą posiadłość otoczoną pięknymi ogrodami przebudowano z polecenia kardynała Ippolito d’Este, dla którego kompozytor pracował w latach 1567-1571. Palestrina piastował jednocześnie, od 1566 roku, stanowisko maestro di capella w Seminario Romano. W tym czasie powstała jego druga księga mszy (1567) dedykowana hiszpańskiemu królowi Filipowi II zawierająca m.in. Missa Papae Marcelli. W 1571 roku Palestrina powrócił na stanowisko chórmistrza do Cappella Giulia w bazylice św. Piotra w Watykanie.
Częste zmiany miejsca oraz rodzaj wykonywanej pracy spowodowane były niezadowoleniem z warunków zatrudnienia. Muzyk ponownie chciał wrócić do bazyliki Santa Maria Maggiore, jednak podwyżka pensji u obecnego pracodawcy w bazylice uniemożliwiła mu przeniesienie. Kompozytor rozważał także wyjazd do Mantui, gdzie mógł pracować jako chórmistrz na dworze księcia Gugliema Gonzagi, jednak ponownie warunki, jakie mu zaoferowano nie były zachęcające do opuszczenia Wiecznego Miasta.
Lata 70 były także tragiczne dla kompozytora; szalejąca epidemia pozbawiła życia jego dwóch synów i innych członków rodziny. Po śmierci swojej żony w 1580 roku, w poszukiwaniu spokoju i ukojenia zagłębił się w modlitwie tak, iż przyjął święcenia kapłańskie, jednak po roku porzucił życie duchownego. Kilka miesięcy później ożenił się ponownie w zamożną wdową Virginią Dormoli. Do końca swojego życia zajmował się inwestowaniem w swój dom oraz ziemie położone na obrzeżach miasta.
Bibliografia:
- Gieburowski W., O stylu Palestrinowskim, Przegląd Muzyczny, nr 23, 1925.
- Encyklopedia katolicka, red. E. Ziemann, t. 13, Lublin 2008.
- I. F., Giovanni Pierluigi da Palestrina, „Przegląd Muzyczny” 1925.
- Lockwood L., O’Regan N., Owens J.A., Palestrina, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. S. Sadie, London-New York 2001, t. 18.
- Mizgalski G., Podręczna Encyklopedia Muzyki Kościelnej, Poznań 1959.
- Nowicki T., Marcelli II, Marcello Cervini, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 2006, t. 11.
- Patalas A., Palestrina, w: Encyklopedia Muzyczna PWM, część biograficzna, n-pa, red. E. Dziębowska, Kraków 2002.
- Patalas A., W kościele, w komnacie i w teatrze. Marco Scacchi, życie, muzyka, teoria, Kraków 2010.
Źródła internetowe:
- Fundacja Palestriny https://www.fondazionepierluigipalestrina.it/museo-casa-natale/?v=9b7d173b068d [dostęp: 10.08.2019].
- Encyklopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Giovanni-Pierluigi-da-Palestrina/Music [dostęp: 10.08.2019].