W przeciwieństwie do minionych stuleci, XVI i XVII – wieczna Republika Wenecka, nie była już potęgą polityczną, ekonomiczną, handlową i militarną. Stopniowe przeniesienie szlaków handlowych na wschód i otwarcie nowych ścieżek morskich, oraz konkurencja w tej dziedzinie, ze strony innych europejskich państw (głównie Anglii i Niemiec), znacznie osłabiła pozycję Wenecji. Nie wpłynęło to na szczęście na życie artystyczne i nadal pozostawała ona miastem sztuki. Wielu wybitnych twórców, rozwijało tam swój talent, zaś mieszkańcy z pełnym zaangażowaniem i zamiłowaniem, brali udział w różnego rodzaju wydarzeniach kulturalnych. Informacji na temat celebracji świąt, widowisk i koncertów, dostarczyć mogą chociażby zachowane z tamtego okresu obrazy, bowiem spośród wszystkich muz, to właśnie malarstwo i muzyka, szczyciły się w Wenecji największą sławą.
Najważniejszą, muzyczną instytucją Wenecji była bazylika Św. Marka. Stanowiła ona również (jako świątynia) patronat nad miastem i całą Republiką. To tu głównie wierni mogli zetknąć się z muzyką, w przeróżnej formie. Najpierw z powszechną w XVI wieku muzyką organową, następnie zaś z kompozycjami przeznaczonymi na zespoły instrumentalne. Muzycy, instrumentaliści, stali się popularni, ponieważ z łatwością mogli brać udział w pieszych procesjach. Pomysł kompletowania zespołu instrumentalnego bazyliki sięgał prawdopodobnie okresu, w którym działał w niej Giovani Gabrieli. Jak wiadomo bowiem, muzyk do swoich kompozycji wprowadzał oprócz głosów wokalnych również instrumentalne symfonie. Pierwotnie tego typu zespoły składały się z kornecistów, puzonistów i fagocistów. Później stopniowo zaczęto angażować również skrzypków (począwszy od roku 1614), kontrabasistów (1614 r.), wiolonczelistów (1638 r.), violinistów (1656 r.) oraz trębaczy (1691 r.). Należy pamiętać jednak, że wielu kompozycjom instrumentalnym i wokalnym, nadal towarzyszył akompaniament organów.
Działająca przy bazylice Św. Marka kapela przez długi okres czasu była zespołem w całości finansowanym przez dożę (ówczesny naczelnik państwa weneckiego), który niejednokrotnie uznawał muzyków za swoją własność. Początkowo liczba instrumentalistów nie przekraczała sześć osób, z czasem jednak znacznie zwiększyła swoje rozmiary. W I połowie XVII wieku przy świątyni działało już ok. 30 śpiewaków i ponad 20 instrumentalistów. Ponadto do muzyków, niejednokrotnie dołączano również chłopców uczących się śpiewu w przykościelnej szkole, a także wynajmowanych na specjalne okazje dodatkowych artystów – głównie instrumentalistów.
Opieka nad zespołem instrumentalnym weneckiej świątyni powierzana była osobie maestro di capella. Do jego głównych obowiązków należało: szkolenie, nadzór, utrzymywanie stałej pozycji kapeli oraz dobór repertuaru.
Począwszy od I połowy XVI wieku posadę tę obejmowali: urodzony we Flandrii Adrian Willaert, jego uczeń Cipriano de Rore, Gioseffo Zarlino, Baldassare Donati, Giovani Croce, Giulio Cesare Martini i wreszcie Claudio Monteverdi (od roku 1613).
Przy końcu XVI i na początku XVII wieku, wierni uczestniczący w nabożeństwach w bazylice mieli możliwość zetknąć się z różnorodnymi gatunkami i formami muzycznymi. W niektóre święta do oprawy Nieszporów wykorzystywano polichóralne psalmy. Wykonywane były one nie tylko przez dwa chóry z bazyliki złożone z profesjonalnych śpiewaków, oraz chór młodych kapłanów, ale także instrumenty. Ponadto często prezentowano utwory instrumentalne różnych rodzajów, które mogły być przeplatane z utworami wokalnymi. Za czasów działalności Monteverdiego, w bazylice preferowano styl a capella, choć wiadomo, że równocześnie od ok. 1614 roku zaczął się rozwijać tzw. stile moderno (głosy solo z continuo i później z towarzyszeniem innych instr.). Podczas piastowania przez Monteverdiego urzędu maestro di capella, w bazylice dość popularnym zwyczajem było zestawianie głosów wokalnych z teorbą. Potrafiło na niej grać wielu ówczesnych śpiewaków. W tym samym czasie (od ok. 1615 r.), w okresie Wielkiego Tygodnia, powszechną była praktyka wykorzystywania klawesynu jako instrumentu akompaniującego.
Bibliografia:
- Ewa Obniska, Caludio Monteverdi. Życie i twórczość, Gdańsk 1993.
- Sandra Mangsen, Sonata, (Baroque), w: The New Grove Dictionary of Music and Musicans, red. Stanley Sadie ,tom 23, Londyn 2001, s. 671 – 677.
- Gulio Ongaro, Eleanor Selfridge – Field, Venice (To 1600, 1600-1750), w: The New Grove Dictionary of Music and Musicans, red. Stanley Sadie, tom 26, Londyn 2001, s. 398 -407.
AG