Rzym, jako siedziba papiestwa, od zawsze miał bardziej rozwiniętą sferę religijną od innych miast europejskich, stąd też kultura katolicka miała niemały wpływ na rozkwit muzyki. Odrodzenie się na nowo Kościoła Katolickiego, co miało związek z Soborem Trydenckim (1545–1563), spowodowało, że w Wiecznym Mieście zaczęły powstawać nowe świątynie, zgromadzenia (np. jezuitów), szkoły religijne, a także oratoria. Właśnie w tych ośrodkach rozwijała się muzyka religijna.

Powyższe ryciny pochodzą z XVIIw. i zostały wykonane przez Gio. Batta Falda. (źródło)

Ówcześnie w Rzymie czynnych było paręset kościołów, w których bardzo często odprawiano uroczyste nabożeństwa z udziałem muzyki, niejednokrotnie nowopowstałej. Jak wynika z relacji Pietro Della Valle (mieszkańca Rzymu):

kompozytorzy nie chcieli pisać utworów, których nikt by nie wykonywał, stąd też skupiali się głównie na komponowaniu muzyki dla kościołów.

za: Z. M. Szweykowski, Między kunsztem a ekspresją, cz. 2: Rzym, Kraków 1994.

W okresie baroku wiele kościołów rzymskich posiadało własne kapele. Przeciętny ich skład obejmował organy i kilka głosów wokalnych. Niektóre mało znaczące świątynie, których nie było stać na utrzymanie zespołu muzycznego nie miały stałych organów Bardzo często zgromadzenia zakonne rekrutowały do chóru członków zakonu. Popularnością także cieszyło się wynajmowanie wokalistów i instrumentalistów, których zadaniem było wzbogacenie oprawy mszy podczas ważnych świąt i uroczystości kościelnych.

Bardziej liczne od innych były kapele trzech głównych bazylik, a mianowicie: Capella Giulia, działająca przy bazylice Św. Piotra, Capella Pia (bazylika Św. Jana na Lateranie) i Capella Liberiana (bazylika Matki Bożej Większej na Esquilinie). Najstarszą z nich była pierwsza wymieniona, która powstała w 1513 roku. W jej skład wchodził chór o czterogłosowej obsadzie, specjalnie szkoleni dyskantyści, a także okazjonalnie instrumentaliści (korneciści, trębacze, fagociści i skrzypkowie).

źródło

W większości jednak kapele kościelne posiadały niewielkie zespoły, w skład których wchodziło ośmiu śpiewaków. Z tego względu ograniczone były możliwości wykonawcze artystów, nie mogli oni wykonywać monumentalnych kompozycji. Stąd też w XVII wieku olbrzymią popularnością cieszyły się utwory małoobsadowe. Wśród nich bardzo modne ówcześnie były motety. Ich obsada wahała się od dwóch do pięciu głosów. Ich treść natomiast była bardzo zróżnicowane. Dopuszczalne były teksty liturgiczne, biblijne, a niekiedy i kompilacje z różnych źródeł.

Kolejnymi kompozycjami zajmującymi ważne miejsce w siedemnastowiecznym Rzymie były nieszpory. Ówcześni kapelmistrzowie publikowali liczne psalmy, antyfony i Magnificaty. Skład, jaki głównie wykorzystywano do tego repertuaru stanowiły dwa chóry, czasem małe zespoły solistów z towarzyszeniem instrumentów.

Wymieniając gatunki muzyki religijnej, jakie były uprawiane w Wiecznym Mieście, nie można zapomnieć o mszach. Wiele z nich nie zostało wydanych. Do naszych czasów zachowały się zbiory z kościoła Santa Maria w Trastevere, które wykazują, że nowe msze były regularnie pisane przez kompozytorów. W kolekcji tej z ok. czterdziestu mszy piętnaście to anonimowe kompozycje przeznaczone na dwa chóry.

Jak wynika z powyższego, utwory zamieszczone w tym zbiorze były głównie przeznaczone na niewielką obsadę, a zjawisko wielochórowości nie było powszechne. Każde tego rodzaju wykonanie wzbudzało niemały podziw. Przykład może stanowić wykonana w 1616 roku ośmiochórowa msza prymicyjna Giovanniego Francesca Aneria, która wykonana była w kościele Il Gesu.

Równocześnie, gdy w Wiecznym Mieście popularne były wymienione wyżej gatunki muzyki, przy kościołach zaczęły powstawać grupy oratoryjne. Szczególne miejsce wśród nich zajmowało Oratorio del Santissimo Crocifisso. Zrzeszenie to początkowo za zadanie miało organizację wielkopiątkowych procesji z kościoła San Marcello do bazyliki Św. Piotra, jednak gdy w roku 1568 ukończono budowę budynku oratorium, uroczyste nabożeństwa odbywały się nie tylko w Wielkim Tygodniu. Oratoria przeważnie wykonywano w języku włoskim, a opierały się one na tekstach pochodzących ze Starego i Nowego Testamentu. Do oprawy muzycznej wynajmowano muzyków, członkowie zgromadzenia nie brali udziału w śpiewie. Również i w tym repertuarze dominowała obsada małogłosowa.

Wiele z powstałych w siedemnastowiecznej Stolicy Papiestwa utworów zostało wydanych przez oficyny funkcjonujące w Rzymie. Mimo tego jednak, kompozytorzy działający poza Wiecznym Miastem wybierali raczej wydawnictwa w Wenecji, których jakość techniczna była wyższa. Ponadto, także i koszty druku w Rzymie były większe niż gdziekolwiek indziej[1].

Panorama siedemnastowiecznego, muzycznego Rzymu to głównie muzyka w kościołach i na dworach papieskich. Jest to jednak również czas, kiedy większe znaczenie zaczyna mieć muzyka świecka. Powoli zaczynają także rozwijać się nowe techniki tj. np. koncertująca, czy gatunki muzyczne jak dramma per musica.

AG

---

Bibliografia:
Klaus Fischer, Anerio Giovanni Francesco, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, t. 1.

Graham Dixon, The Pantheon and music in minor churches in seventeenth–century Rome,”Studi musicali”, 2, 1981.

Zygmunt M. Szweykowski, Między kunsztem a ekspresją, cz. 2: Rzym, Musica Iagellonica, Kraków, 1994.

Robert Scheer, Rome: the Christian Era – the Renaissance, The New Grove Dictionary of Music and Musicans, t. 21.